Umuziki
Umuziki nuburyo bwubuhanzi, nigikorwa cyumuco, uburyo bwacyo bukaba bwiza. Ubusobanuro rusange bwumuziki burimo ibintu bisanzwe nkibibanza (bigenga injyana nubwumvikane), injyana (hamwe nibisobanuro bifitanye isano na tempo, metero, na articulation), dinamike (ijwi ryinshi nubwitonzi), hamwe na sonic imico ya timbre nuburyo (aribyo rimwe na rimwe bita "ibara" ryijwi ryumuziki). Uburyo butandukanye cyangwa ubwoko bwumuziki bushobora gushimangira, de-gushimangira cyangwa gusiba bimwe muribi bintu. Umuziki ukorwa hamwe nibikoresho byinshi hamwe nubuhanga bwijwi kuva kuririmba kugeza kuririmba; hari ibice byigikoresho gusa, ibice byijwi gusa (nkindirimbo zidafite ibicurangisho byabigenewe) nibice bihuza kuririmba nibikoresho. Ijambo rikomoka mu kigereki μουσική (mousike; "ubuhanzi bwa Muses"). Reba inkoranyamagambo yamagambo yumuziki.
Muburyo rusange busanzwe, ibikorwa bisobanura umuziki nkuburyo bwubuhanzi cyangwa ibikorwa byumuco harimo guhanga ibihangano byumuziki (indirimbo, injyana, simfoniya, nibindi), kunegura umuziki, kwiga amateka yumuziki, na isuzuma ryiza ryumuziki. Abafilozofe ba kera b'Abagereki n'Abahinde basobanuye umuziki mu bice bibiri: injyana, nk'ijwi ryateganijwe mu buryo butambitse, hamwe n'amajwi nk'ijwi ryateganijwe mu buryo buhagaritse. Amagambo akunze kuvugwa nka "ubwuzuzanye bw'inzego" na "ni umuziki ku matwi yanjye" yerekana igitekerezo cy'uko umuziki akenshi utegekwa kandi ushimishije kubyumva. Ariko, umuhimbyi wo mu kinyejana cya 20, John Cage yatekereje ko ijwi iryo ari ryo ryose rishobora kuba umuziki, avuga, urugero, "Nta rusaku, ijwi gusa."
Kurema, imikorere, akamaro, ndetse nibisobanuro byumuziki biratandukanye ukurikije umuco n'imibereho. Nkako, mu mateka, uburyo bumwebumwe cyangwa uburyo bwa muzika bwanenzwe "kutaba umuziki", harimo na Quetet ya Grosse Fuge ya Beethoven mu 1825, jazz yo hambere mu ntangiriro ya za 1900 na pank ya hardcore mu myaka ya za 1980. Hariho ubwoko bwinshi bwumuziki, harimo umuziki uzwi cyane, umuziki gakondo, umuziki wubuhanzi, umuziki wanditswe mumihango y'idini n'indirimbo z'akazi nka chanteys. Umuziki utangirira ku bihimbano byateguwe neza - nka simfoni ya muzika ya kera kuva mu myaka ya za 1700 na 1800 - kugeza ku buryo bwihuse bwacuranzwe n'umuziki udasanzwe nka jazz, ndetse na avant-garde uburyo bw'umuziki ushingiye ku mahirwe yo mu kinyejana cya 20 na 21.
Umuziki urashobora kugabanywamo injyana (urugero, umuziki wigihugu) kandi injyana irashobora kugabanywa mubice (urugero, blues yigihugu na pop country ni bibiri mubice byinshi byigihugu), nubwo imirongo itandukanya nubusabane hagati yubwoko bwumuziki akenshi iba yoroheje, rimwe na rimwe ufunguye ibisobanuro byawe bwite, kandi rimwe na rimwe ntibivugwaho rumwe. Kurugero, birashobora kugorana gushushanya umurongo hagati yintangiriro ya za 1980 urutare rukomeye nicyuma kiremereye. Mubuhanzi, umuziki urashobora gushyirwa mubikorwa nkubuhanzi bukora, ubuhanzi bwiza cyangwa nkubuhanzi bwo kumva. Umuziki urashobora gucurangwa cyangwa kuririmbwa no kumvikana imbonankubone mugitaramo cya rock cyangwa igitaramo cya orchestre, ukumva imbonankubone nkigikorwa cyikinamico (kwerekana ikinamico yumuziki cyangwa opera), cyangwa gishobora gufatwa amajwi no kumva kuri radio, MP3 icuranga, CD umukinnyi, terefone cyangwa nkamanota ya firime cyangwa televiziyo.
Mu mico myinshi, umuziki nigice cyingenzi mubuzima bwabantu, kuko ugira uruhare runini mumihango y'idini, umuhango w'imihango yo gutambuka (urugero, impamyabumenyi nubukwe), ibikorwa byimibereho (urugero, kubyina) nibikorwa byumuco kuva mubyikunzi karaoke kuririmba gucuranga mumatsinda yikinamico cyangwa kuririmba muri korari yabaturage. Abantu barashobora gukora umuziki nkuwishimisha, nkumuyabaga ucuranga selo muri orchestre yurubyiruko, cyangwa gukora nkumucuranzi wabigize umwuga cyangwa umuririmbyi. Inganda zumuziki zirimo abantu bakora indirimbo nshya nibice bya muzika (nk'abanditsi b'indirimbo n'abayihimbye), abantu bakora umuziki (barimo orchestre, itsinda rya jazz hamwe n'abacuranzi ba rock band, abaririmbyi n'abayobora), abantu bandika umuziki (abatunganya umuziki na injeniyeri yijwi), abantu bategura ingendo zibitaramo, nabantu bagurisha amajwi, umuziki wimpapuro, n amanota kubakiriya. Ndetse iyo indirimbo cyangwa igice kimaze gukorwa, abanenga umuziki, abanyamakuru ba muzika, nintiti zumuziki barashobora gusuzuma no gusuzuma igice nigikorwa cyacyo.