Kiyahudi (Judaism)
Idini rya Kiyahudi (rikomoka mu giheburayo: יהדות, Yahadut [1] ] Abayahudi b'abanyamadini bafatwa nk'Abayahudi ko bagaragaza isezerano Imana yagiranye n'abana ba Isiraheli. Ikubiyemo umubiri mugari w'inyandiko, imyitozo, imyanya ya tewolojiya, nuburyo bwo gutunganya. Torah ni igice cy'inyandiko nini izwi ku izina rya Tanakh cyangwa Bibiliya y'Igiheburayo, hamwe n'imigenzo y'inyongera yo mu kanwa ihagarariwe n'inyandiko nyuma nka Midrash na Talmud. Hamwe n'abayoboke bagera kuri miliyoni 14.5 na 17.4 ku isi, [6] Idini rya Kiyahudi ni ryo dini rya cumi rinini ku isi.
Mu idini rya Kiyahudi harimo ingendo zitandukanye, inyinshi muri zo zikaba zarakomotse ku idini rya Kiyahudi ry'Abarabi, [7] rivuga ko Imana yahishuriye Mose amategeko yayo n'amategeko yayo ku musozi wa Sinayi mu buryo bwa Torah yanditse cyangwa mu kanwa. Mu mateka, ibyo byose cyangwa igice cyacyo cyamaganwe n'amatsinda atandukanye nk'Abasadukayo n'Abayahudi b'Abayahudi b'Abayahudi b'Abayahudi mu gihe cy'urusengero rwa kabiri; [9] Abakarayite mu ntangiriro na nyuma y'ikinyejana cya 5; no mu bice by'amadini agezweho atari orotodogisi. Amashami ya kijyambere y'Abayahudi nk'Abayahudi b'Abayahudi ashobora kuba adahuje idini. Muri iki gihe, imyizerere minini y'Abayahudi ni idini rya Kiyahudi ya orotodogisi (idini rya Kiyahudi rya Haredi n'Abayahudi ba orotodogisi ya none), idini rya Kiyahudi ryita ku idini rya Kiyahudi, n'ivugurura ry'Abayahudi. Inkomoko nyamukuru yo gutandukanya ayo matsinda ni uburyo bwabo bwo gukurikiza amategeko y’Abayahudi, ubutware bw’imigenzo ya ba rabi, n'akamaro ka Leta ya Isiraheli. Idini rya Kiyahudi rya orotodogisi rikomeza rivuga ko amategeko ya Torah n'Abayahudi ari ay'Imana mu nkomoko, y'iteka kandi adahinduka, kandi ko agomba gukurikizwa byimazeyo. Idini rya Kiyahudi ryita ku ivugurura n’ivugurura ni ubuntu, aho idini rya Kiyahudi ryita ku idini rya Kiyahudi ryateje imbere ubusobanuro gakondo bwo gusobanura ibyo Abayahudi basabwa kuruta kuvugurura idini rya Kiyahudi. Imyanya isanzwe ivugurura ni uko amategeko y'Abayahudi akwiye gufatwa nk'urutonde rw'amabwiriza rusange aho kuba nk'imbogamizi n'inshingano zisabwa kubahiriza Abayahudi bose. [12] Amateka, inkiko zidasanzwe zashyize mu bikorwa amategeko y'Abayahudi; muri iki gihe, izi nkiko ziracyahari ariko imigenzo y'Abayahudi ahanini ni ubushake. Ububasha ku bibazo bya tewolojiya n’amategeko ntibuhawe umuntu uwo ari we wese cyangwa umuryango runaka, ahubwo ni ibyanditswe byera hamwe na ba rabi n’intiti babisobanura.
Indanganturo (Reference)
hinduraByahinduwe mu kinyarwanda https://en.wikipedia.org/wiki/Judaism